کوروش بزرگ

آثار آتش سوزي اسکندر در قسمت جنوبي همين بدنه که نقش ملل تابع ايران بر آن حجاري گشته و همچنين بر روي پله منتهي اليه جنوبي آن بخوبي پديدار است .
توضيح درباره اينکه بيست و سه مجلس فوق از لحاظ مدرک عظمت و قدرت ميهن ما در عصر شاهنشاهان هخامنشي تا چه پايه اهميت دارد در اينجا زائد بنظر ميرسد ضمناً طرز لباس و درجه تمدن و صنعت ملل تابع ايران از روي نقوش و هداياي هر کدام معلوم گشته اطلاعات کم نظيري را در اين باره به اختيار علاقه مندان ميگذارد و شرح اين قسمت در اينجا موجب اطناب مطلب خواهد بود.
بر طرفين بدنه هاي هر يک از پلکانهاي آپادانا کتيبه هائي بخط ميخي ديده ميشود. در لوحه يک طرف متن پارسي و در لوحه ديگر متنهاي بابلي و عيلامي است و مضمون آن بطور خلاصه از احداث پلکانها و نقوش روي آنها بفرمان خشايارشا حکايت مينمايد.
نقشه اجمالي کاخ آپادانا بدين قرار بوده که از پلکانهاي شمالي و شرقي هر کدام به ايواني بزرگ بالا ميرفته اند. هر يک از ايوانهاي مزبور داراي دوازده ستون سنگي بلند بارتفاع 18 متر بوده .از ايوان شمالي به وسيله دو آستانه و از ايوان شرقي بوسيله يک آستانه بدرون تالار بزرگ کاخ ميرفته اند.اين کاخ ايوان سومي هم به طرف مغرب داشته که چشم انداز آن رو بجلگه پهناور مرودشت بوده مانند ايوان شرقي بوسيله يک آستانه بزرگ به تالار مرکزي مربوط ميگرديده است . تالار بزرگ مرکزي کاخ داراي شش رديف در شش رديف جمعاً 36 عدد ستون سنگي بزرگ بوده هر ضلع تالار70 و 60 متر طول داشته در چهار طرف آن ديوار خشتي که قطر آن بطور متوسط 5 متر و نيم بوده قرار گرفته تالار مرکزي را از سه ايوان فوقالذکر مشخص مينموده است بدينقرار کاخ آپادانا عبارت از تالار بزرگي در وسط با36 ستون و ايوانهائي در شمال و مشرق و مغرب هر کدام داراي 12 ستون بوده بوسيله پلکانهاي مفصل و معظمي از جانب شمال و مشرق بحياط شمالي و شرقي کاخ مربوط ميگشته است از طرف جنوب تالار هم دو آستانه در بزرگ پديدار است که بقسمتهاي عقب تالار مربوط ميشود. با مختصر دقتي در محل ديوارهاي خشتي اطراف تالار محل آبروهاو ناودانها ملاحظه ميگردد. اين آبروها به مجراي عظيم زيرزميني مربوط ميشود که بطول چند کيلومتر در زير صفه تخت جمشيد در دل صخره ايجاد گشته محل جريان و خروج فاضل آب کاخهاي تخت جمشيد بوده است .

محل کشف الواح زر و سيم در کاخ آپادانا: در هر يک از چهار گوشه تالار مرکزي آپادانا درست زير زاويه ديوار خشتي اطراف تالار جعبه سنگي حاوي لوحي از زر و لوحي از سيم وجود داشته که به امر داريوش پيش از ساختمان ديوار آنها را نهاده بودند. دو عدد از اين جعبه ها با الواح آنها در زمانهاي قديم ضمن خاکبرداريها و تجسسهاي فراواني که طي قرون متمادي در آثار تخت جمشيد بعمل آورده اند کشف شده و از ميان رفته است . دو جعبه ديگر که درگوشه هاي شمال شرقي و جنوب شرقي تالار قرار داشت . در شهريور سال 1312 بوسيله آقاي کرفترمعاون و معمار هيئت علمي تخت جمشيد کشف گرديد، و اينک يک جعبه سنگي بايک لوح زر و يک لوح سيم در موزه سلطنتي کاخ مرمر ويک جعبه سنگي و يک لوح زر و يک لوح سيم ديگر در موزه ايران باستان نگهداري ميشود. مضمون کتيبه الواح مزبور بدينقرار است :
«داريوش ، شاه بزرگ، شاه شاهان ، شاه کشورها، پسرويشتاسپ هخامنشي . داريوش شاه گويد اينست کشوري که من دارم از سکستان آن طرف سغد تا کوشا (حبشه )، از هندتا سارد که آن را اهورا مزدا بزرگترين خدايان به من داده است . اهورا مزدا مرا و خاندانم را پاس دارد (حفظ کند).» از اين کتيبه برمي آيد که ساختمان کاخ آپادانا در زمان داريوش آغاز گشته تالار مرکزي آن در زمان همان شهريار ساخته شده ، قسمتهاي ديگر تا زمان خشايارشا بطول انجاميده است و به همين سبب کتيبه پلکانهاي بزرگ آن بنام خشايارشا نقر گرديده اند.
ستونهاي آپادانا در تالار مرکزي و ايوان شمالي شبيه ستونهاي عمارت مدخل بوده بر فراز آنها سرستون هائي داراي دو پيکر گاو استوار بوده است و اينک در حياط شمالي کاخ مزبور يکي از اين نوع سر ستون ها که شکسته و آسيب زياد ديده است موجود است و تا حدي چگونگي آن رامينماياند. ايوانهاي غربي و شرقي تنها داراي سر ستونهائي به شکل گاو يا شير بوده ، سر ستونهاي تزئيني ديگر نداشته و نمونه يکي از سرستونهاي ايوان شرقي مشتمل بر دو سر پيکر شير که بواسطه رگه طبيعي سنگ هنگام ساختمان کاخ و ايوان آپادانا از نصب آن خودداري ودر کف حياط به پهلو خوابانده شده بود. در فروردين سال 1321 در گوشه شمال شرقي حياط آپادانا به دست آمدو آن را در همان محل از پهلو بلند کرده بر کف زمين قرار دادند و اکنون همانجا نگهداري ميشود