زبان و خط مردم ایران قدیم

اگرچه راجع به بعضی از زبان ها و خطوط ایران قدیم در جای خود ذکری شده ولی چون از برخی موقعی ذکر به دست نیامده لذا در اینجا موضوع مذکور را خلاصه می نماییم:
اول- زبان های ایران قدیم از این قرار بوده است.
1-    پارسی قدیم که کتیبه های شاهان هخامنشی را بدان نوشته اند
2-    زبان اوستایی یعنی زبانی که اوستا در آن انشاء شده
3-    زبان پهلوی که دو لهجه داشته:
الف: پهلوی شمالی یا اشکانی
ب: پهلوی جنوبی یا ساسانی
از اسامی معلوم است که در دوره اشکانی و ساسانی به این دو زبان حرف می زدند محققا معلوم نیست که زبان اوستایی معمول کدام قسمت از اهالی ایران قدیم بوده ولی ظن قوی این است که مادی ها به این زبان تکلم می کرده اند. زبان هایی که اکنون در ایران حرف می زنند از یکی از زبان های مذکور قدیم آمده مانند زبان پارسی امروزی و کردی و بلوچی و لری و گیلکی و مازندرانی و گبری و سیوندی و زبان یهودیهای ایران و نطنزی و کاشی و سمنانی و تات و تالش و غیره و نیز زبان پشتو یا پختو در افغانستان و زبان بخاری یا تاجیکی در آسیای وسطی و زبان استها در قفقازیه کلیه شعب پراکنده زبان پارسی در ترکستان (افغان و روس) و پامیر زیاد است اخیرا آثاری هم در آسیای وسطی از دو زبان یافته اند که یکی به زبان های اروپایی و دیگری به زبانهای ایرانی نزدیک است این دو زبان را بعضی از محققین زبان طخاری و ختنی (یا ایرانی شرقی) نامیده اند خلاصه آنکه زبان های ایرانی از اقصی بلاد پامیر تا آسیای صغیر منتشر بوده و در قرن دهم هجری (16 م.) از اسلامبول تا کلکته زبان پارسی را در محاوره و تحریرات سیاسی و ادبی به کار می بردند.
دوم- خطوط- از هر کدام از خطوط ایرانی به مناسبت موقع و موضوع ذکری شده در اینجا فقط از خط اوستایی کلمه ای چند گفته می شود این خط از خط پهلوی آمده و آن را از چپ به راست می نویسند ولی کاملا الف بائی است یعنی به جای هر کدام از صداهای متحرک و ساکن علامتی هست از قرار معلوم این خط در قرن ششم میلادی اختراع شده و چون اوستا را با این خط نوشته اند موسوم به اوستایی گردیده بنابرآنچه در فوق و در اینجا ذکر شد خطوط ایران قدیم از این قرار بوده: خط میخی پارسی- خط پهلوی- خط مانی- خط اوستایی خطی هم در آسیای وسطی یافته اند که اکنون موسوم به خط سغدی می باشد خط مزبور از خط آرامی اقتباس شده و در آسیای وسطی منتشر و مبدل به خط اویغور گردیده خط آخری برای کتابت زبان ترکی به کار می رفته و بعدها به خط مغول و منچو تبدیل یافته چنان که اکنون هم معمول است.

خط میخی هخامنشی

نخستین خط ایرانی
نخستین خطی که در ایران زمین با آن یکی از زبانهای ایران باستان نوشته شده ، خط میخی هخامنشی است . آنچه از آثار کتبی زبان روزگار هخامنشیان که بصورت فارسی نامیده می شود و به ما رسیده است با همین خط نوشته شده است .
این خط از چپ به راست نوشته می شود .

تاریخ خط میخی
این خط احتمالا باید در هشتصد سال پیش از میلاد مسیح به ایران راه یافته باشد اما بدبختانه از روزگار پادشاهی مادها که در پایان سده هشتم تشکیل یافته، هنوز آثار کتبی بدست نیامده است . به ویژه شهر همدان برعکس شهرهای دیگر که با فاصله از شهر ازبین رفته ایجاد می شوند ، دقیقاً بروی ویرانه های شهر هگمتانه (پایتخت مادها) بناشده و خود این مسئله مانع از کند و کاوهای باستان شناسی می گردد .

اولین نوشته های موجود
آثار میخی که بدست داریم همه از زمان هخامنشیان است .
بنا به نظر برخی ها نخستین خط میخی هخامنشی بدست آمده متعلق است به کوروش کبیر که در دشت مرغاب بجای مانده و در آن تنها یک جمله من هستم کوروش شاه هخامنشی نوشته شده و به زمان 529 - 559 ق.م نگاشته شده است .

نظری دیگر در مورد کتیه دشت مرغاب
برخی دیگر معتقدند این کتیبه به همراه پیکر بالدار و تاج بر سر واقع در دشت مرغاب متعلق به کوروش کوچک برادر اردشیر دوم است که به امید رسیدن به تاج و تخت با برادر خود جنگید و در جزء سپاهیانش سیزده هزار سرباز مزدور یونانی بودند و در کونخ، تقریبا در دوازده مایلی بابل شکست خورده و کشته شد.

البته بسیار بعید به نظر می رسد که برای او در دشت مرغاب پیکری تراشیده و به او لغب شاهی دهند . البته در این نوشته جای رد کردن یا تایید این مطلب نیست .
این مطلب تنها به این دلیل مطرح شده که به یکی از این فرضیه ها این کتیبه اولین سند از خط میخی هخامنشی است .

وضعیت خطوط دیگر این کتیبه
البته این کتیبه به دو زبان دیگر هم ترجمه شده ( زبان بابلی و زبان ایلامی که بالای خط هخامنشی نوشته شده اند .

کتیبه های داریوش
اما دو کتیبه دیگر نیز قدمتی بیش از این دارند. یکی ASH و دیگری AMHکه هر دو بنا به دلایلی به دوران متاخر هخامنشی متعلق است نه به دوران ابتدایی آن که ارشامه و آریارمنه شاهی می کردند . به هرحال می توان گفت اولین کتیبه های بدست آمده متعلق به داریوش بزرگ است .

پادشاهان دیگر هخامنشی که از آنها کتیبه به خط میخی هخامنشی بدست آمده عبارتند از :

• داریوش ( 486 - 522 )
• خشایارشا ( 465 - 486 )
• اردشیر اول ( 424 - 465 )
• اردشیر دوم ( 359 - 404 )
• اردشیر سوم ( 338 - 359 )
• و احتمالاً آریارمنه و ارشامه

هرودوت در جایی از لشکرکشی داریوش به جنگ ساکها skyths می گوید :
چون داریو ش به بسفر رسید دو ستون از سنگ سفید در آنجا بر پا کرد در یکی از آنها نام های کسانی را که با وی همراه بودند به خط آشوری و دیگری به خط یونانی کنده گری کردند ...

البته باید توجه داشت که هرودوت خط میخی هخامنشی را خطوط آشوری نامیده است.

پیدایش خط میخی
خط میخی ابتدا در سومر شکل گرفته به اکد رفته و از آنجا به بابل و آشور راه یافته است و و پس از آن به ایران رسید .
اما در ایران به اندازه ای این خط تغییر یافت که به صورت یک الفبا درآمد .
اما بعد از اردشیر سوم ( 338 - 359 ) ق.م دیگر اثری از این کتیبه بدست نیامده و چند نگین و مهر که بدست آمده همه قبل از سال 300 پیش از میلاد است .

واژه های خط میخی
روی هم رفته از تمامی آثار نگاشته شده هخمنشی کلاً چهارصد و اندی واژه از زبان پارسی باستان بجای مانده. البته این تعداد ریشه و بن شناخته شده دارند و ما با مشتقات آنها کار نداریم .

باید اشاره کرد که خط میخی با تغییری که در ایران کرد یک قسم از الفبای آریائی گردید یعنی فقط علامات این الفبا از اشکال میخی بابلی اقتباس شده است . در روزگار هخامنشیان خط دیگری به ایران راه یافت و رفته رفته جای خط میخی را گرفت.

خط میخی چیست؟

خط میخی ،خطی است که توسط اقوام باستانی آسیای غربی مثل سومری ها،آشوری ها،بابلی ها،ایلامیها، و ایرانیها از هزاره سوم پیش از میلاد تا نیمه سده اول میلادی برای نوشتن استفاده میشده است.در این خط واژه ها یا هجاها یا حروف آن از نشانه های میخ مانندی که در کنار هم قرار گرفته اند ،درست شده است.این میخها با توجه به قرار گرفتنشان تشکیل چهار عنصر را میدهند.عنصر پنجمی هم وجود دارد که از ترکیب دو میخ به صورت زاویه ای با دهانه باز به سمت راست درست شده است.این احتمال میرود که سومریها نشانه های خط میخی را در حدود 2900 سال پیش از میلاد در جلگه های پایین دجله و فرات،با ساده کردن خط تصویری ساخته اند.اکدی ها نیز با کوچ کردن به بابل از سال 2400 پیش از میلاد،خط میخی گرفته شده از خط تصویری را از سومری ها آموختند.ولی خط میخی اکدی- سومری ،شکل بسیار پیچیده ای داشت.این خط بیش از 2000 نشانه و 20000 هزوارش داشت.بعدها بابلی ها با کاستن از تعداد نشانه های خط میخی،آنرا به 350 تا 400 نشانه رساندند.اکدی ها با صرف نظر از تاثیر معنی واژه در شکل واژه فصل تازه ای را در تاریخ خط گشودند و از واژه نگاری به هجا نگاری توجه نمودند.در زمان فرمانروایی اکدی ها در بابل ،خط میخی به آشور و ایلام نیز راه یافت و اندکی بعد ،کاریها در آسیای صغیر نیز به خط میخی روی آوردند.خط میخی کمی پس از 2000 سال پیش از میلاد به سوریه راه یافت و از این راه هیتی ها هم با خط میخی آشنا شدند.این خط حدود 1400 سال پیش از میلاد ،خط بین المللی بخش بزرگی از غرب آسیا را تشکیل میداد.در هزاره اول پیش از میلاد،اورارتو ها هم خط میخی آشوری را فرا گرفتند و ایرانیان در سده پنجم پیش از میلاد برای نخستین بار به فرمان داریوش بزرگ،خط میخی پارسی باستان را از خط ایلامی درست کردند.خط میخی پارسی باستان با این گمان که از خط ایلامی گرفته شده است خط مستقلی است و آنرا میتوان تنها خط میخی الفبایی نامید.

داریوش شاه میگوید: با یاری اهورامزدا خطی درست کردم از نوعی دیگر یعنی به آریایی که پیش از این نبود،هم بر لوح های گلی،هم بر پر گامنت . همچنین امضا و مهر کردم.این خط نوشته شد و برایم خوانده شد.سپس فرستادم این خط را به همه کشورها .مردم این خط را آموختند

مبدل پارسی باستان

چند روز پیش در اینترنت سایتی رو پیدا کردم که میتونه کلماتی رو که مینوسید به خط میخی تبدیل کنه
گفتم شاید برای شما هم جالب باشه 

 

ورود به سایت

 

پارسی را پاس بدارید :